Dynamische Traditie

Het plan van de architecten (Hybrid Space Lab) sluit aan bij de zonder twijfel belangrijkste vraag voor de hedendaagse culturele identiteit: de juiste verhouding tussen traditie en vernieuwing. Hun idee van een meegroeiende groene wereld rondom het slot is de uitbeelding van het idee van de traditie als een dynamisch fenomeen.

Een kleine geschiedenis van de grootste Duitse worsteling
Merlijn Schoonenboom
ISBN 9789021416762
November 2019

@ Querido Publishers
Amsterdam

11 De dynamische traditie
Het Veelkleurige Paleis

In zijn atelier aan de Spree spreidt Frans Vogelaar een computerprint uit op de tafel. Het is het Berlijnse stadsslot, maar dan net wat anders. Op de print is het paleis overwoekerd met planten en palmen. Ook kleurige exotische dieren zijn erop te vinden. Boven op de koepel staat in plaats van een kruis een gorilla. Vogelaar, oorspronkelijk een Nederlands architect, ooit deel van het bureau van Rem Koolhaas, werkt al jaren in Berlijn. Met zijn partner Elizabeth Sikiaridi, een architect met Brits-Griekse achtergrond, vormt hij de denktank Hybrid Space Lab, dat met experimentele ideeën de vormgeving en stedenbouw wit “beïnvloeden”. De ontmoeting is toeval. Precies in dezelfde maand dat ik ben begonnen aan het onderzoek naar het Berlijnse stadsslot, stuurt Vogelaar mij een mail over zijn plannen met dit stadsslot. Het idee voor de Humboldt Jungle, zoals een van hun vrolijke variaties op het stadsslot heet, is geboren uit onvrede over de architectonische omzetting van het Humboldt Forum, vertelt Vogelaar. Ze werden gevraagd door een politicus van De Groenen om iets met “beplanting” bij het slot te doen, en kwamen toen met het wilde idee van de Jungle. Een paar jaar later kwamen ze met een tweede, uitgebreidere variant: de Humboldt Volcano. Vogelaar kijkt enigszins geamuseerd naar zijn eigen ontwerp. Het is een uitzinnige explosie van vrolijkheid, kleuren en vormen. Maar zijn idee erachter is serieus: hiermee zou de stad niet alleen een experimentele variant van een barok paleis krijgen, dat letterlijk “gras laat groeien over de historische wonden van deze locatie”. Maar het vormt ook een symbool dat volgens Hybrid Space Lab meer past bij de identiteit van het land in de eenentwintigste eeuw.

Want het probleem is fundamenteel, zeggen Vogelaar en Sikiaridi; de gevel van een oud keizerlijk paleis is nu niet bepaald iets wat je met een “bunte” samenleving associeert, en dat wilde het Humboldt Forum toch eigenlijk uitdragen. Hun ideeen baseren zich op “Duitse tradities”, maar dan niet die van Pruisische machthebbers. Zij willen juist het anarchistische, ecologische en avontuurlijke deel van de Duitse cultuur laten zien: de ontdekkingsdrift van Von Humboldt, diens ecologische ideeën, de concepten voor glazen gebouwen van de Duitse architect Bruno Taut uit het interbellum, en andere Duitse tradities die tegenover het paleis en diens machtsstructuren staan’.

Het idee van de Humboldt Jungle is in de loop der jaren steeds vaker in de publiciteit gekomen. Volgens Vogelaar is het opvallend dat de interesse in hun voorstel is toegenomen naarmate er meer van het slot in het openbaar to zien is. In de Berlijnse krant Der Tagesspiegel is hun concept groot afgedrukt, DIE Zeit zette de kop “Is dit de redding?” erboven. Ze hebben uiteindelijk ook politici over de vloer gehad. De kans dat er echt iets mee gedaan wordt is zo goed als nul, zegt Vogelaar grinnikend. Von Boddien, de initiatiefnemer van de wederopbouw, zou bij een bijeenkomst rond het voor-stel hebben uitgeroepen: ‘Het idee is zo goed dat je er gelijk tegen moet zijn, anders willen de Berlijners het hebben.’ Maar het hoeft ook niet direct, het kan ook later nog, als het paleis al staat, zegt Vogelaar. Voor ongeveer 40 miljoen euro extra zou hun plan verwezenlijkt kunnen worden, en het kan steeds meegroeien met de veranderende tijd.

Het plan van de architecten sluit aan bij de zonder twijfel belangrijkste vraag voor de hedendaagse culturele identiteit: de juiste verhouding tussen traditie en vernieuwing. Hun idee van een meegroeiende groene wereld rondom het slot is de uitbeelding van het idee van de traditie als een dynamisch fenomeen. Alleen door de aanpassing aan nieuwe omstandigheden kunnen tradities overleven, schrijven Herfried en Marina Münkler in het boek Die neuen Deutschen. Want: Identiteiten worden erdoor bepaald dat ze steeds verbreed worden, dat ze transformeren.’ Maar dan begint het probleem natuurlijk pas. Want wat is het beste evenwicht tussen de traditie en de vernieuwing? Zoals de tv-presentator van de bekende talkshow Hart aber Fair het in 2019 tijdens een aflevering over het thema Heimat formuleert: “Hoe kan het eigene worden beschermd, zonder zich voor het vreemde af te sluiten?”